Provincie SANTIAGO DE CUBA

Als vijfde Spaanse nederzetting op Cuba werd Santiago op 28 juni 1514 gesticht. Het werd de tweede hoofdstad van Cuba, van 1512 tot 1515 was deze eer weggelegd voor Cuba's oudste stad: Baracoa. In 1553 werd deze rol door Havana overgenomen. Santiago had toen al een tijd van economisch welzijn achter de rug als havenstad waar suiker geëxporteerd werd en slaven geïmporteerd werden. Maar toen de Spaanse overheid de stad de rug toekeerde, was het in feite gedaan. Het inwoneraantal zakte tot een kleine 150, vooral doordat piraten er vrij spel hadden. Santiago bezat een grote haven en was gemakkelijk per schip te bereiken. Hoewel Franse en Nederlandse piraten er behoorlijk huishielden, waren het toch vooral de Engelsen die Santiago als een bestendige bron van inkomsten zagen. Het escaleerde in 1662 toen Britse zeeschuimers onder Henry Morgan het fort, Castillo del Morro, dat de stad bescherming bood, vernielden. Het waren overigens niet alleen de zeerovers die de stad teisterden, de stad werd enkele malen door een zware aardbeving getroffen in 1776 en in 1852, nadat het in 1580 al een keer met de grond gelijkgemaakt was. Nog steeds moet Santiago met aardbevingen rekening houden, gemiddeld driemaal per eeuw worden de inwoners door aardschokken opgeschrikt. In gebouwen waarin zich een lift bevindt waarschuwt men, volgens wereldwijd gebruik, deze niet te gebruiken bij brand, in Santiago waarschuwt men ervoor deze ook niet te gebruiken bij ... aardbevingen.

De kopermijnen in de omgeving werden al in 1547 ontdekt, maar er was weinig gelegenheid om ze te exploiteren. In het begin van de 18e eeuw werden er nieuwe en belangrijker koperaderen ontdekt, hetgeen het begin van de meer serieuze mijnbouw inluidde. Aan arbeidskrachten was geen gebrek, Santiago was de eerste Cubaanse haven waar slaven uit Afrika aan land werden gebracht en velen werden in de omgeving van de stad tewerkgesteld, veelal onder erbarmelijke omstandigheden. Het einde van de 18e eeuw was voor Santiago het echte begin van een nieuw tijdperk.

Ook Santiago kent z'n grote namen. Eén van hen is Antonio Maceo, geboren op 14 juni 1845, een generaal (en tevens de eerste hoge officier) van Spaans-Afrikaanse afkomst, legeraanvoerder in beide onafhankelijkheidsoorlogen. Tijdens schermutselingen in december 1896 bij Punta Brava in de omgeving van Havana werd hij gedood. In San Pedro (een dorp dat deel uitmaakt van Punta Brava), werd een monument voor hem opgericht. Het meest monumentale gedenkteken in Santiago is aan hem gewijd, het vliegveld is naar hem genoemd, hij ging de geschiedenis in als 'de bronzen titaan', vanwege zijn huidskleur, die nog wel eens wantrouwen wekte bij de overwegend blanke bestuurders.

Veel in Santiago herinnert aan het rumoerige verleden. Het centrum van de stad wordt gevormd door het Parque Céspedes, zoals zoveel centrale pleinen waar de legers hun kwartieren hadden, vroeger Plaza de Armas geheten. Het is een gezellig plein met veel groen, gedomineerd door de La Catedral de San Juan de Santiago, ook wel (ten onrechte) Basilica Metropolitana genoemd, waarschijnlijk Cuba's meest herbouwde kerk. De eerste kerk werd in 1516 gebouwd, het huidige bouwwerk dateert van 1922. Branden, plunderingen en aardbevingen zorgden ervoor dat de kerk vele malen herbouwd en gerestaureerd moest worden. Het bezoek van de paus in 1997 aan Cuba bracht opnieuw alle restaurateurs in opperste staat van activiteit. Maar, zoals de kerk er staat is het een juweeltje van bouwkunst. De binnenzijde van de kerk valt wat tegen, maar er wordt driftig gerestaureerd. De voorzijde aan het plein, met op het dak een meer dan manshoge engel, geflankeerd door beide torens, doet menig fotografenhart sneller kloppen. Als u het goed wilt bekijken, ga dan naar het dakterras van het er schuin tegenoverliggende Hotel Casa Granda.

Het daar weer tegenoverliggende Casa de Velázquez, de woning van de eerste gouverneur van Cuba, is tevens het oudste woonhuis van Latijns Amerika. Het dateert eveneens uit 1516 en heet tegenwoordig Museo de Ambiente Colonial. Men vindt er een grote verzameling meubelen uit de koloniale tijd. Aan de buitenzijde op de verdieping bevindt zich, zeer ongewoon, een balkon met een balustrade in moorse stijl. De benedenverdieping was in gebruik als handelshuis, maar er werd ook goud en zilver omgesmolten, meestal buitgemaakt op de indianen, tot baren van gelijke afmetingen, zodat Kerk en Staat ieder hun 'rechtmatig' deel konden krijgen.

Tegenover de kerk staat de Ayuntamiento, het gebouw van het stadsbestuur, de Poder Popular. Het gebouw ziet er oud uit en goed gerestaureerd, het is in werkelijkheid een reconstructie van een reconstructie, gebouwd in 1953, na tweemaal eerder door een aardbeving te zijn verwoest, voor het laatst in 1942. Op 1 januari 1959 hield Fidel Castro vanaf een van de bordessen zijn eerste toespraak als leider van het Cubaanse volk. Hij was er opnieuw tijdens de herdenking van het 35-jarig bestaan van het huidige Cuba in 1994. Ter gelegenheid van de 25e verjaardag van de revolutie had Santiago, wegens bewezen diensten tijdens de revolutie, de eretitel 'stad van de helden van de republiek Cuba' gekregen.

Verder is de Plaza de la Revolución een bezoek waard. Het werd aangelegd ter gelegenheid van de pan-Amerikaanse spelen in 1991. Het Teatro Heredia bevindt zich hier, waar Castro zijn jaarlijkse herdenkingstoespraak houdt op 26 juli. Het plein zélf wordt gedomineerd door een geweldig bronzen standbeeld van Antonio Maceo te paard, te midden van 23 machetes, die een symbool vormen voor 23 februari 1895, de dag waarop de tweede onafhankelijkheidsoorlog uitbrak, een oorlog waarin Maceo een grote rol speelde. Sommige versies over de betekenis van de machetes noemen 23 maart 1878, de dag waarop Maceo de Spaanse generaal Martínez de Campos te verstaan gaf dat de eerste onafhankelijkheidsoorlog, wat hem betreft, niet afgelopen was, zolang in de vredesvoorwaarden de vrijlating van de slaven niet werd geregeld.

Het Castillo del Morro 5 kilometer buiten de stad, bewaakt de ingang van de haven en bij een bezoek eraan krijgt men er een schitterend uitzicht over de baai van Santiago gratis bij. Uiteraard werd het ooit gebouwd om piraten tijdig te kunnen signaleren en hen van repliek te kunnen dienen. Het werd tussen 1640 en 1642 gebouwd als Castillo de San Pedro de la Roca en al in 1662 door een grote Engelse piratenbende onder Henry Morgan weer vernield. Het huidige kasteel dateert uit het einde van de achttiende eeuw en maakt een solide indruk. In het kasteel is een museum ondergebracht, het Museo de la Pirateria. Er wordt een overzicht gegeven van de piraterij door de eeuwen heen. Dat hierbij ook een op de Amerikaanse CIA buitgemaakte rubberboot wordt getoond, maakt duidelijk hoe Cuba de bemoeienissen van de VS beoordeelt. Over de kantelen wandelend kan men het uitzicht naar alle zijden bewonderen. Schrik niet van een laag overvliegend vliegtuig, het kasteel ligt praktisch aan het begin/eind van de start/landingsbaan van Aeropuerto Internacional Antonio Maceo. Een in 2000 aangelegde wandelboulevard scheidt de parkeerplaats voor auto's en bussen van het kasteel. De bestrating van de boulevard is een imitatie van een koloniaal wandelpad, aan weerszijden bevinden zich winkeltjes. Ook passeert men de vuurtoren van Santiago.